Rehabilitacja po udarze

Rehabilitacja po udarze ma ogromne znaczenie ze względu na jego specyfikę, przebieg i konsekwencje. Udar mózgu jest bowiem jedną z głównych przyczyn zgonów oraz niepełnosprawności. Dla ratowania życia i zdrowia kluczowe znaczenia ma natychmiastowa i prawidłowa pomoc, szybko zapewniona specjalistyczna opieka, wraz z wprowadzeniem niezbędnych procedur rehabilitacji poudarowej.

Udar mózgu to, zgodnie z definicją, zespół klinicznych objawów będących efektem nagłego wystąpienia ogniskowego lub uogólnionego zaburzenia czynności mózgu, które trwają dłużej niż 24 godziny, bez innej przyczyny niż naczyniowa. Najczęściej diagnozuje się udar niedokrwienny, czyli zawał mózgu (85% przypadków) oraz udar krwotoczny, czyli wylew krwi do mózgu (10-15% przypadków).

W Polsce odnotowuje się blisko 70 000 udarów rocznie. Za tymi tak niepokojącymi danymi stoi przede wszystkim niezdrowy styl życia, na który składają się m.in. palenie tytoniu, siedzący tryb życia, nadużywanie alkoholu, błędne nawyki żywieniowe, nadwaga. Czym właściwie jest udar mózgu? Jakie znamy jego rodzaje oraz w jaki sposób potęguje efekty leczenia rehabilitacja?

Czym jest udar mózgu? Rodzaje udarów

Zgodnie z definicją za udar mózgu uznaje się incydent mózgowo – naczyniowy występujący w wyniku nagłego przerwania dopływu krwi do mózgu na skutek zablokowania drożności jednej z tętnic bądź jej rozerwania. Na wystąpienie udaru najbardziej narażone są osoby z wyraźną nadwagą (a tym bardziej chorobliwą otyłością), cierpiące na cukrzycę, prowadzące niezdrowy tryb życia oraz obarczone genetycznie skłonnością do nadciśnienia.

Udar można rozpoznać po takich objawach jak: jednostronne zdrętwienie twarzy bądź całego ciała, zaburzenia widzenia w jednym oku lub obydwu, niezwykle silny ból głowy, dezorientacja, kłopoty z mówieniem, niepewny chód, problemy z utrzymaniem równowagi oraz brak koordynacji.

Specjaliści wymieniają trzy rodzaje udarów.

• Udar niedokrwienny. Jest to najbardziej powszechny typ tego zaburzenia. Dochodzi do niego w wyniku pojawienia się zakrzepu, który blokuje tętnicę w mózgu. Zakrzep może pojawić się w samej tętnicy lub przedostać się do niej z innego miejsca w orgiazmie.
• Przemijający atak niedokrwienny. W odróżnieniu do typowego udaru atak mija samoistnie w ciągu 24 godzin. Nie należy go jednak ignorować, ponieważ jest to ostrzeżenie od organizmu przed pojawieniem się udaru w klasycznej postaci.
• Udar krwotoczny. Występuje wyjątkowo rzadko, ale jest dość niebezpieczny. Dochodzi do niego na skutek pęknięcia tętnicy w mózgu, co doprowadza do trudnego w opanowaniu krwotoku.

Dlaczego rehabilitacja po udarze jest ważna?

Konsekwencje udaru to szereg objawów fizycznych, ograniczających sprawność i codzienne funkcjonowanie oraz czynności fizjologiczne. Stąd też ogromne znaczenie szybko wdrożonej, efektywnej rehabilitacji po udarze mózgu. Spektrum objawów poudarowych może obejmować np.:

• zaniki mowy,
• zaniki pamięci,
• paraliż połowy ciała,
• niedowład ręki lub nogi,
• zaburzenia równowagi,
• zamaszyste ruchy wykonywane zdrową ręką,
• trudności w przełykaniu,
• problemy z celowymi ruchami,
• problemy z wymawianiem i rozumieniem słów,
• zmiana sylwetki (m.in. boczne zgięcie tułowia, ręka zaciśniętą w pięść, opadająca, bark skierowany do tyłu i w dół, stopa zgięta w dół itp.).

Wyzwaniem dla pacjenta stają się zwykłe czynności, takie jak mycie, ubieranie się, jedzenie, często są wręcz niemożliwe do wykonania samodzielnie. Warto jednak wiedzieć, że nieuszkodzone części mózgu są w stanie przejąć (częściowo albo całkowicie) funkcje zablokowanej części. Do tego jednak niezbędna jest odpowiednio zaplanowana rehabilitacja – zabiegi, ćwiczenia po udarze mózgu oraz leczenie farmakologiczne.

Jak szybko rozpocząć rehabilitację po udarze?

Odpowiednią rehabilitację i ćwiczenia po udarze należy rozpocząć jak najszybciej. Decydują o tym oczywiście lekarze. Procedura postępowania wygląda następująco:

• wczesne rozpoznanie udaru,
• natychmiastowa hospitalizacja – najlepiej do 2 godzin,
• w stanach zagrożenia życia intensywna, specjalistyczna opieka medyczna,
• rozpoznanie rodzaju udaru i adekwatne leczenie,
• rehabilitacja,
• profilaktyka kolejnego udaru.

W przypadku udaru mózgu rehabilitacja powinna być wdrożona po ustabilizowaniu stanu pacjenta (minimalizacja zagrożenia zachłystowym zapaleniem płuc czy zatorem). Około 30% pacjentów z udarem mózgu po leczeniu powinno trafić na rehabilitację, niestety w praktyce trafia tam zaledwie 15%.

Tymczasem nie bez powodu zaleca się jak najszybsze rozpoczęcie rehabilitacji poudarowej. Szczególnie istotna jest szybka rehabilitacja po udarze niedokrwiennym (po udarze krwotocznym pacjent w początkowej fazie leczenia powinien leżeć). Zaleca się rozpoczęcie jej już w 1-2 dobie po przyjęciu do szpitala. Takie działania znacznie zwiększają szansę na odzyskanie sprawności, funkcji motorycznych oraz poznawczych.

Konsekwencje opóźnienia albo wręcz zaniechania rehabilitacji to m.in. przykurcze kończyn, ból, odizolowanie od otoczenia, problemy z komunikacją, jedzeniem. W przypadku pacjenta, który przeżył udar, rehabilitacja powinna obejmować zarówno zabiegi z zakresu fizykoterapii, ćwiczenia, jak i opiekę psychologiczną, logopedyczną. Idealnym rozwiązaniem jest leczenie w szpitalu, a następnie opieka i zabiegi w ośrodku rehabilitacyjnym oraz kontynuacja rehabilitacji w domu.

Na czym polega i jak przebiega rehabilitacja po udarze?

Odpowiednio wcześnie rozpoczęta oraz właściwie przeprowadzona rehabilitacja po udarze – bez względu na jego typ – może pomóc chorym wrócić do pełnej sprawności lub odzyskać ją częściowo. To jakiego rodzaju ćwiczenia po udarze powinny zostać wdrożone, aby móc mówić o zakończeniu leczenia z powodzeniem, zależy ściśle od tego jaki obszar mózgu został uszkodzony oraz w jakim stopniu.

Jeśli u pacjenta po udarze doszło do problemów z poruszaniem, zaburzeniem zmysłu czucia oraz funkcji poznawczych, wtedy niezbędna jest fizykoterapia. Natomiast w sytuacji, gdy udar pozostawił po sobie efekty w postaci kłopotów z wymową oraz problemów z przełykiem, wówczas pacjentem zajmuje się logopeda.

Jak dokładnie przebiega rehabilitacja po udarze mózgu? Obejmuje ona kilka etapów.

• Pierwszy z nich to ćwiczenia mające na celu uruchomienie pacjenta oraz zapobiegnięcie odleżynom i bolesnym przykurczom mięśniowym.
• Drugi z etapów dotyczy nauki chodzenia i mówienia. Obejmuje on prócz ćwiczeń, także różnego rodzaju masaże.
• Kolejny etap to rehabilitacja domowa. Stanowi ona kontynuację ćwiczeń usprawniających i funkcjonalnych. Dodatkowo dochodzą tu imitacje ruchów, które znajdują swoje odzwierciedlenie w czynnościach życia codziennego. W tym etapie ważne jest również, aby osoba po udarze wyposażyła się w niezbędny do utrzymania sprawności sprzęt rehabilitacyjny.

Jak długo trwa rehabilitacja po udarze?

Czas trwania rehabilitacji jest uzależniony od stopnia i rodzaju udaru oraz od tego jak szybko pacjentowi udzielono niezbędnej, specjalistycznej pomocy. Należy pamiętać o tym, że  w przypadku udaru niedokrwiennego rehabilitacja powinna zacząć się jak najwcześniej, co znacznie przyspieszy jej efekty. Zabiegi rehabilitacyjne przeprowadza się z reguły etapami:

• profilaktyka funkcjonalna, rehabilitacja w szpitalu: ok. 2-3 tygodnie,
• rehabilitacja funkcjonalna: od 2-3 tygodni, do 1-2 lat (indywidualnie dobrane zabiegi),
• adaptacja, rehabilitacja środowiskowa: od 1 roku- do 2- 5 lat.

Pierwsze zabiegi rehabilitacyjne powinny odbywać się już na szpitalnym oddziale neurologicznym (kilka razy dziennie). W zależności od stanu pacjenta dalsze leczenie może przebiegać w ośrodku rehabilitacyjnym – po udarze chory niejednokrotnie wymaga specjalistycznej opieki i całej gamy zabiegów, ćwiczeń, konsultacji psychologicznej. Bardzo istotna jest kontynuacja rehabilitacji w domu – często niezbędne  będzie specjalne wyposażenie (łóżko, materac przeciw odleżynom), akcesoria, pomoce (piłki, taśmy itp.).

W przypadku rehabilitacji po udarze ćwiczenia są częścią pracy z fizjoterapeutą, ale wiele z nich można także wykonywać w domu, z pomocą osób bliskich, opiekunów. Są to m.in. ćwiczenia ruchowe, poznawcze, oddechowe, ułatwiające codzienne czynności.

Jakie są efekty rehabilitacji po udarze?

Udar mózgu to zaburzenie, którego skutki może usunąć jedynie rehabilitacja z udziałem odpowiednio przeszkolonych specjalistów. Jakie są jej efekty? Przede wszystkim ćwiczenia mają na celu ogólne usprawnienie pacjenta oraz wyraźną poprawę jakości jego życia.

Dzięki rehabilitacji osoby po udarze stają się bardziej samodzielne, co jest ważne zwłaszcza w przypadku, gdy są samotne. Trzeba jednak pamiętać, że na efekty trzeba trochę poczekać. Uszkodzony mózg musi mieć czas, by się zregenerować oraz nauczyć „nowych – starych” czynności na nowo. Nie bez znaczenia jest też samo zaangażowanie pacjenta oraz pomoc jego najbliższych – jeśli takie osoby istnieją.

Ważna jest również kontynuacja ćwiczeń po zakończeniu ich prowadzenia przez specjalistów, wśród nich najbardziej istotną rolę odgrywa motywacja pacjenta do utrzymania aktywności fizycznej, życiowej i o ile pozwala na to stan zdrowia także zawodowej.

Rehabilitacja po udarze w Centrum Dobry Brat

Dla pacjenta, który przeszedł udar, rehabilitacja to możliwość powrotu do dawnej sprawności (częściowo albo całkowicie). Najlepszym rozwiązaniem jest pobyt w specjalistycznym ośrodku rehabilitacji po udarze. Niestety czas oczekiwania na refundowaną terapię bywa bardzo długi, dlatego pacjenci często decydują się na opiekę w prywatnych ośrodkach. Dobry Brat to Centrum Rehabilitacyjno- Rekreacyjne w Osieku, które zajmuje się m.in. w rehabilitacją poudarową.

Fizykoterapia obejmuje tu kompleksowe działania mające na celu przywrócenie sprawności, zdrowia i kondycji. Bardzo istotną częścią rehabilitacji po udarze są ćwiczenia ukierunkowane na potrzeby danego pacjenta, prowadzone pod kontrolą doświadczonych fizjoterapeutów i rehabilitantów. W ramach fizykoterapii w ośrodku Dobry Brat pacjenci będą także poddani odpowiednim zabiegom przy użyciu nowoczesnych urządzeń, sprawdzonych, skutecznych metod, takich jak:

• jonoforeza wykorzystująca prąd o niskim napięciu do aplikacji leków lub substancji aktywnych,
• fonoforeza – nowoczesna metoda podawania leków przy wykorzystaniu ultradźwięków,
• elektrostymulacja – zabiegi wykorzystujące prądy impulsowe o niewielkiej częstotliwości, zalecana w rehabilitacji po udarze,
• galwanizacja – zabiegi z zakresu elektroterapii z wykorzystaniem prądu stałego,
• laseroterapia – nowoczesna metoda oparta na urządzeniach wykorzystujących światło laserowe,
• magnetoterapia – wykorzystuje wpływ pola magnetycznego na zmienione chorobowo obszary,
• kinezyterapia, czyli leczenie ruchem – odpowiednio dobrane i prawidłowo wykonywane ćwiczenia,
• krioterapia – leczenie zimnem, dotlenia i odżywia najgłębiej położone tkanki,
• masaże rehabilitacyjne,
• hydroterapia – umożliwia kompleksowe działanie na pacjenta (termiczne, hydrostatyczne i mechaniczne).

Szeroki zakres zabiegów i dostępnych metod to gwarancja indywidualnie dostosowanego programu rehabilitacji poudarowej.

Przeciwwskazania dla fizykoterapii

Rehabilitacja po udarze, ćwiczenia i zabiegi to jeden z kluczowych warunków powrotu do zdrowia. Należy jednak mieć świadomość, że istnieją pewne przeciwwskazania (stany, schorzenia), które uniemożliwiają skorzystanie z danej metody. Najczęściej wymienia się tu:

• stany zapalne,
• zakrzepicę,
• miażdżycę,
• niewydolność krążenia
• czy nadciśnienie.

Niemniej jednak każdy pacjent oraz każda dostępna metoda wymagają indywidualnego podejścia. W przypadku laseroterapii istotnym przeciwwskazaniem będą m.in. nowotwory, ciąża, znamiona na skórze, nadwrażliwość na światło, rozrusznik serca, arytmia, choroby tarczycy, czy nieustabilizowana cukrzyca.

Rozrusznik, inne stymulatory elektroniczne oraz metalowe protezy wykluczają też wykorzystanie jonoforezy i fonoforezy. Podobnie jak stosowanie niektórych leków oraz ostre stany zapalne. W przypadku galwanizacji należy brać pod uwagę przeciwwskazania takie jak infekcje, uszkodzenia i choroby skóry, nowotwory, zaburzenia czucia, ciąża oraz wszczepione elektroniczne symulatory. Z magnetoterapii nie powinny korzystać osoby z chorobami nowotworowymi, układu krwionośnego oraz po zawałach.

Elektrostymulacja to metoda, której nie zaleca się m.in. w przypadku ciąży, nowotworów, stanów zapalnych, obecności obcych ciała metalicznych. Szczegółowe informacje dotyczące poszczególnych metod, zaleceń i przeciwwskazań można znaleźć na stronie ośrodka Dobry Brat.

Pamiętajmy – wczesna rehabilitacja po udarze to warunek przywrócenia pacjentowi sprawności i funkcji motorycznych.

Powinna być nie tylko jak najszybciej wdrożona (na oddziale neurologicznym), ale również kontynuowana po wyjściu ze szpitala. Szerokie spektrum metod i zabiegów oraz specjalistyczna, profesjonalna terapia to dla wielu osób nie tylko szansa na powrót do zdrowia, ale również działania zapobiegające kolejnym udarom.